Bij de ontwikkeling van een Arbovisie voor de komende jaren, is het belangrijk om een open dialoog aan te gaan met zoveel mogelijk Nederlanders. Daarom heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van mei t/m juli 2020 input opgehaald van diverse stakeholders, werkgevers en werknemers tijdens een serie bijeenkomsten. De uitkomsten van deze bijeenkomsten worden gebruikt om tot een ‘hoofdlijnennota’ van de Arbovisie te komen. In dit artikel nemen we je mee in vogelvlucht langs de belangrijkste uitkomsten van de bijeenkomsten. De volledige verslagen van iedere bijeenkomst zijn te vinden op het Arboportaal.
Algemene bijeenkomsten
Allereerst gingen werknemers, werkgevers, zzp’ers, arbodeskundigen, vertegenwoordigers van werkgevers- en werknemersorganisaties en beroepsverenigingen met elkaar in gesprek over de sterke en zwakke punten van de huidige situatie op het gebied van arbeidsomstandigheden. Ook schetsten zij de uitdagingen en wensen voor de toekomstige beleidsagenda, zoals: een verduidelijking van het arbostelsel, meer focus op preventie, meer toegankelijkheid en wet- en regelgeving op maat. Deze bijeenkomst vormde de opmaat voor de focusgroepen, waarin dieper werd ingegaan op zeven belangrijke thema’s binnen de Arbovisie.
Focusgroep 'Arbostelsel'
Het doel van deze eerste focusgroep was om inzicht te krijgen in de werking van het huidige arbostelsel en om van gedachten te wisselen over ideeën en voorstellen voor de toekomst. Tijdens de bijeenkomst werd een aantal aandachtspunten over het huidige arbostelsel aangestipt:
- Het belang van het beschermen van zelfstandigen en flexwerkers. Zo zou zorg voor alle werkenden toegankelijk moeten zijn, ongeacht hun status of contract.
- Verantwoordelijkheden van de werkgever en werknemer verduidelijken en aanscherpen. Hierbij is het belangrijk om naar de uitvoering in de praktijk te kijken, met een belangrijke rol voor de Inspectie SZW.
- Toegankelijke arbozorg door publiek-private financiering. Het stelsel voor arbozorg staat nu teveel los van de reguliere zorg. Meer samenwerking is gewenst.
- Op dit moment kiest de werkgever hoe arbozorg wordt ingericht in de organisatie. De toegang tot arbozorg zou meer een vrije keus moeten zijn voor de werknemers.
Focusgroep 'Preventie'
Uit onderzoekscijfers blijkt dat er vaak nog onvoldoende door werkgevers en werknemers wordt gedaan aan preventie van ziektes en ongevallen op het werk. Om dit te verbeteren, moet er volgens de deelnemers allereerst gekeken worden naar subsidiëring, en moet kennis en bewustzijn over preventie worden verhoogd. Daarnaast vinden mkb’ers het soms moeilijk om aan de Nederlandse standaard voor preventie te voldoen. Het is dus belangrijk dat deze bedrijven in de toekomst meer ondersteuning krijgen. Ook is onderlinge samenwerking cruciaal tussen verschillende partijen, zoals de bedrijfsarts, verschillende inspecties, en op rijksniveau. Tot slot vinden de deelnemers het belangrijk dat werken met gevaarlijke stoffen in de toekomst nog meer aandacht krijgt.
Focusgroep 'Deskundige ondersteuning'
Iedere werkgever is verantwoordelijk voor een goed arbo- en verzuimbeleid en dient zich daarbij te laten ondersteunen door deskundigen, zoals een bedrijfsarts of arbeidshygiënist. In de bijeenkomst ‘Deskundige ondersteuning’ werd dieper ingegaan op de inrichting van deze deskundige ondersteuning, nu en in de toekomst. Zo is er behoefte aan meer interne deskundigheid en kennis op branche- en bedrijfsniveau, zoals kennis van de belangrijkste arbeidsrisico’s. De preventiemedewerker kan hier meer een regierol innemen. Ook vonden de deelnemers dat externe deskundigheid beter beschikbaar moet zijn in de toekomst.
Focusgroep 'Bevordering naleving'
In deze focusgroep richtten de deelnemers zich op het bevorderen van de naleving van de arboregelgeving: wat zijn de sterke en zwakke punten van de huidige situatie, wat is de visie op naleving in de toekomst en hoe kan deze in de praktijk gebracht worden? Zij bespraken een aantal belangrijke elementen uit hun toekomstvisie:
- Opdrachtgevers (zoals aannemers en gemeenten) moeten meer verantwoordelijkheid nemen voor goede arbeidsomstandigheden bij uitvoering van de werkzaamheden.
- Er liggen kansen voor de Inspectie SZW, waaronder meer datagedreven werken en het aannemen van een stimulerende rol bij handhaving in plaats van enkel een controlerende rol.
- Meer differentiatie in handhaving en meer zelfhulpinstrumenten voor mkb ontwikkelen. Er zitten grote verschillen tussen branches en (individuele) bedrijven. Zo verschilt de bekendheid met regelgeving bij kleinere bedrijven, en zien de deelnemers zowel welwillende als niet-willende bedrijven op het gebied van naleving van de Arbowet.
- Meer en betere communicatie is belangrijk om de bewustwording en het kennisniveau te verhogen en ervoor te zorgen dat de Arbowet goed uitgelegd wordt aan iedereen.
- De uitvoering van gevaarlijk werk dient volgens de deelnemers gelegd te worden bij werknemers met vaste contracten die meer ervaring met het type werk hebben.
Focusgroep 'Kennis'
Goede kennisontwikkeling en kennisoverdracht kunnen ervoor zorgen dat Nederlanders in de toekomst nog veiliger en gezonder gaan werken. In deze focusgroep bespraken de deelnemers dat kennis over gezond en veilig werken in 2040 meer doelgroepspecifiek moet zijn, en praktisch toepasbaar. Het inzetten van pilots en actieonderzoek kan helpen om te onderzoeken of kennis ook daadwerkelijk toepasbaar is in de praktijk. Daarnaast is het belangrijk om meer focus op gedragsverandering te leggen, zodat werkenden niet alleen maar kennis hebben over gezond en veilig werken (weten), maar hun gedrag ook aanpassen (doen). Ook is meer samenwerking en kennisuitwisseling gewenst tussen de reguliere- en bedrijfszorgverlening. Netwerkstructuren kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. Daarnaast stipten de deelnemers aan dat het integreren van kennis over gezond en veilig werken in de beroepsopleiding bij kan dragen aan vroege(re) bewustwording en kennisontwikkeling.
Focusgroep 'Arbeidsrisico's'
Diverse stakeholders gingen in deze focusgroep met elkaar in gesprek over drie trends op het gebied van arbeidsrisico’s: Digitalisering en Artificial Intelligence (AI), flexibilisering en mobiliteit, en werken met gevaarlijke stoffen. Deze trends waren eerder geïdentificeerd door het ministerie van SZW, TNO en partijen uit het veld. Van deze ontwikkelingen is er een hoge mate van zekerheid dat ze gaan plaatsvinden en een hoge mate van impact zullen hebben op veilig en gezond werken. Tijdens de bijeenkomst schetsten de deelnemers een aantal opties om grip te krijgen op deze trends. Zo is het belangrijk om kennis over arbeidsrisico’s te verankeren in het onderwijs en op alle niveaus te versterken. Ook moet er meer multidisciplinair samengewerkt worden om beter zicht te krijgen op arbeidsrisico’s. Een duidelijke governancestructuur is ook belangrijk, en verbetering van de bedrijfsgezondheidszorg voor zzp’ers.
Focusgroep 'Toekomstverkenning'
Het doel van de laatste focusgroep was om met elkaar van gedachten te wisselen over de staat van arbeidsomstandigheden in Nederland in 2040. Als uitgangspunt voor de discussie werden twee uiteenlopende scenario’s genomen: 1) ‘technostretch’ en 2) ‘pechvogel’.
In het ene scenario, ‘technostretch’, gaat het goed met de economie. In een wereld als deze kan men met behulp van digitalisering steeds slimmer en efficiënter werken en worden disciplines meer met elkaar gecombineerd. Aan de andere kant kan dit er wel toe leiden dat werkenden last krijgen van ‘technostress’; de autonomie van werknemers kan aangetast worden en er kan afstand ontstaan tussen werknemer en werkgever. Daarnaast is het risico op psychosociale arbeidsbelasting groter en hebben laagopgeleide zzp’ers en arbeidsmigranten meer begeleiding nodig.
In het tweede scenario, ‘de pechvogel’, gaat het slecht met de economie en heerst er veel werkloosheid. Werkenden hebben een minder sterke positie. Dat betekent ook dat er meer werk is voor veiligheidskundigen en arbeids- en organisatiepsychologen.
Aan de hand van deze scenario’s bespraken de deelnemers acties die nodig zijn om in deze twee werelden gezond en veilig te kunnen werken.
Op het Arboportaal zijn alle verslagen van de bijeenkomsten terug te vinden.
